10 Sınıf Edebiyat Kitabı [Arsivim]Bölüm1

Sayfa 72
1.ETKİNLİK

13 ve 14. Yüzyil Turk Edebiyati

13 ve 14. yüzyillarda Anadolu, siyasal bakimdan pek çok kargaşamn yaşandigi bir donemdi. 13. yuzyilda Anadolu'da dort devlet vardi: Selçuklular, ilhanlilar, Bizans ve Trabzon Rum imparatorlugu. Bunlann en güçlüsü Selçuklular idi.
Selcuklulann Mogollar tarafmdan 1243 yilmda Kosedag savaşi ile yikilmasi sonucu Anadolu'da bir cok beylikler kuruldu. Beyliklerin her biri kendi bagimsizlığını ilan etti. Bu kez beylikler arasi savaşlar başladi. Osmanli Beyligi 1299 yilinda kuruldu ve diger beyliklerle yaptigi savaslar sonucu geli§ip gii9lendi.
13 ve 14. yiizyilda Anadolu'da du§iince hareketlerinin merkezi Konya ve dolaylandir. Mogol akinlanndan korunmak amaciyla Turkmenistan Horasan'dan pek cok alperen gelerek Anadoludaki beyliklerin saraylanna sigiiAlar ve tasawuf du§uncesini yaymaya ba§ladilar. Bu ortamda tasavvuf edebiyati dogdu. Daha sonraki yuzyillarda da gelisip yayildi.
Tasawuf alamnda; Mevlana, Haci Bekta§ Veli, Yunus Emre, fieyyad Hamza, Ahmet Fakih, Nesimi, Giilflehri, Sultan Veled gibi pek 9ok sanat9i eserler verdi. Aym yuzyillarda din di§i konularda, Hoca Dehhani, Ahmedi, Hoca Mes'ut eserler verdi. Bir taraftan da Iran-Arap edebiyatlndan 9ok sayida 9eviriler yapildi. 1360 yilmda Kul Mes'ut tarafmdan "Kelile ve Dimne" adli fabl kitabi Turk9eye 9evrildi.
Bu yuzyillarda halk edebiyati alanmda "Battalname" ile "Dani§mend-name" adli eserler yazildi. Bunlardan "Battahiame'de Seyit Battal Gazi'nin din ugruna Bizans'a kar§i giri§tigi mucadelelerden soz edilir." "Dani§mend name'de ise Melik Ahmet ile oglu Gazi Bey'in kahramanliklan anlatihr. Bu oykulerde dini inanclar ve ilahi yardimlar on plandadir. Hz. Muhammet, Hz. Ali riiyada goruliir. Hizir gazilerin yardimcisidir. Bu eserlerde eski Turk destan geleneginin izleri islami karaktere burunmu§ niteUkte ya§atildi.
Bu yuzyillarda gerek dini (tasawufi) gerekse din di§i konulan i§leyen fikirler tizerinde, iranli §airlerden Firdevsi, Nizami, Sadi, Feridtiddin Attar ile Fars9a eserler yazan Mevlana'nm etkisi gorulur. Bilim ve edebiyat yoluyla Arap9adan, Fars9adan dilimize sozcukler yamnda bu dillere ait kurallar da girmeye ba§ladi. Ancak 1277 yilmda Karamanoglu Mehmet Bey bir fermanla bunu onlemeye 9ali§ti. "Bugiinden sonra, divanda, dergahta, barigahta, mecliste, meydanda "Tiirk9e den ba§ka dil kullanihnayacaktir." Bu ferman dilimizi yabanci etkilerden korumaya yetmedi.


2.ETKİNLİK

tasavvuf dusuncesi
10. ve 11. yuzyildan itibaren, buhara, herat gibi islam merkezlerinde gelisti. turkler bu asirlarda bu sunce ile karsilastilar. turk dervisleri vasitasiyla tasavvuf dusuncesi turkler arasinda hizla yayildi. tasavvuf dusuncesinin turkler arasinda yayilmasinda ahmed yesevi'nin ve muridlerinin buyuk rolu olmustur. 12. ve 13. yuzyilda ayni dusuncenin anadolu sahasinda yayilmasinda da yine ahmed yesevi ve muridlerinin rolu olmustur. bu dusunce ve duyus sisteminin 13. yuzyilda anadolu'da en buyuk temsilcisi yunus emre olmustur. bu yuzyildan sonra anadolu ve rumeli'de fetihlere bagli olarak tarikatler cogalmistir. bu duyus ve dusunusu dile getiren bir edebiyat meydana gelmistir. bu edebiyata tekke edebiyati veya dini edebiyat dendi. zamanla hem halk edebiyati ve hem de divan edebiyati dil ve estetik anlayisi ile tasavvuf dusuncesini isleyen eserler meydana cikti.

SAYFA 73

1.a.Şiirin kulağa hoş gelmesini akılda kolay kalmasını sağlar.
b.8'li hece ölçüsü
c.okuyamayız ahenk bozulur.
2.b.Yunus Emre nin şiirini daha çabuk ezberleriz çünkü ahnek şiirin akılda kalmasını sağlar.

SAYFA 74

dörtlüklerde anlatılanlar
1 Bu dörtlükte şair; Allah aşkıyla kendinden geçtiğini ve kendisine sadece Allah'ın ve sevgisinin gerekli olduğunu, bunun haricinde hiçbir şeye ihtiyacı olmadığını söylemiş.
2 Varlık veya yokluk kaygısı olmadığını, tek avuntusunun Allah aşkı olduğunu söylemiş
3 Aşık olabilmek için Allah'ı sevmek gerektiğini, aşk denizine ancak bu şekilde dalabileceğini söylüyor.
4 Dünümün ve bugünümün tek endişesi Allah'tır. Onun aşkının sarhoş edici şarabından içip Mecnun gibi dağlara düşmek istiyorum. Bana yalnızca Allah aşkı gerekiyor. Başka bir şeye ihtiyacım yok.
5 Bu dörtlükte Yunus, her mesleğin, her kişini kendince ihtiyaçları olduğunu, kendi ihtiyacının ise yalnız ve yalnız Allah (cc) olduğunu anlatmaya çalışıyor. Sufilerin sohbete, ahilerin ahirete, aşıkların maşuklarına(sevdiklerine) ihtiyacı var.
6 Bu dörtlükte Yunus, amacının cennete gitmek olmadığını, cennetin evden ve hurilerden ibaret olduğunu, isteyene Allah'ın(cc) cenneti nasıp etmesini, bana sadece Allah (cc) gerekli, diyor.
7 Yusuf peygamber güzelliği ile meşhurdur. O kadar güzeldir ki onu gören kadınlar anında ona aşık olurlardı. Bu dörtlükte Yunus, Yusuf peygamber kendi güzelliğini aynadan görseydi bütün malını mülkünü, makamını terk ederdi, demek istiyor
8 Yunus diye söylerler adımı, her geçen gün ateşimin derecesi artar. Her iki cihanda (bu dünyada ve ahirette) tek amacım Allah'a (c.c.) ulaşmaktır. Burada ateşten kasıt aşk ateşidir. Yunus her geçen gün Allah aşkıyla daha fazla yandığını anlatmaya çalışıyor.


-Şiirde aşk nelere benzetilmiştir? Neden?
Şiirde bahsedilen aşk Allah(cc) aşkıdır. Aşk denize, zincire, ateşe benzetilmiştir. Tasavvufta Allah'a (cc) ulaşabilmek için aşk ateşiyle insan gönlünün yanması, kavrulması gerektiğine inanılır. Bu yönüyle aşk ateşe benzetilmiştir. Allah (cc) aşkı o kadar büyüktür ki bu yönüyle denize benzetilmiştir. İnsan Allah(cc) aşık olduğu zaman bir daha ondan kopamaz. Bağlandıkça daha da yaklaşır Allah'a (cc), yaklaştıkça daha da bağlanır. Bu yönüyle aşk zincire benzetilmiştir.
-Şiirdeki kişi adlarını bulunuz. Kişi adları şiirde hangi amaçla kullanılmıştır?
Şiirde Leyla ve Mecnun, Yusuf isimleri geçmektedir. Bildiğiniz üzere Leyla ve Mecnun denince akla ilk gelen aşktır. Mecnun Leyla'nın aşkından çöllere düşer, aklını yitirecek hale gelir. Leyla zaman sonra çölde Mecnun'u bulur. Mecnun Leyla'yı tanıyamaz. Çünkü Mecnun beşeri aşktan (insan aşkı) ilahi aşka (Allahü tealanın aşkı) yükselmiştir. Yunus da bu duruma işaret ederek, Allah'ı sevebilmek için önce insanları sevmek gerektiğini belirtmektedir. Yusuf peygamberle ilgili kısımı yukarıda açıklamıştım.
-Şiire göre Yunus Emre'nin fikri ve edebi yönü hakkında çıkarımlarda bulununuz.
Fikri yönüne baktığımızda Yunus'un mutasavvıf bir şair olduğunu, Allah (cc) aşkıyla yanıp kavrulduğunu, bu aşkı şiirlere döktüğünü görmekteyiz. Edebi yönüne baktığımızda, şiirlerini anlaşılabilir bir dille (sade dil) hece ölçüsüyle yazdığını, şiir yazmaktaki amacının insanlara Allah (cc) aşkını aşılamak isteği olduğunu görmekteyiz.
-Sizce ilahide Yunus Emre'yi en güzel ifade eden dize hangisidir? Neden?
"Bana seni gerek seni." dizesi Yunus'un Allah (cc) aşkını en iyi anlatan dizedir.

SAYFA 75

-Bu sözcükler ve eklerin belirli bir ilişki içerisinde verilmesi şiire nasıl bir katkı sağlar?
Bunlar birbirleriyle kafiyeli sözcükler. Şiire ahenk açısından bir katkı sağlar. Şiirin kulağa hoşgelmesini, akılda kolay kalmasını sağlar.

-Sözcükler ve ekler arasında kafiye,redif ilişkisini belirleyiniz
ne:redif i:yarım kafiye
gelür şahum Abdal Musa'ya:redif lar:redif ag:tunç kafiye
eyü: zengin kafiye gelür şahum Abdal Musa'ya:redif lar:redif
ınur:redif y:yarım kafiye gelür şahum Abdal Musa'ya:redif
ler:redif
lar(ler):redif k:yarım kafiye gelür şahum Abdal Musa'ya:redif
lar:redif
den:redif gelür şahum Abdal Musa'ya:redif lar:redif ag:tunç kafiye
-Şiirin birim değerini ve sayısını belirleyiniz
Dörtlük
-Birimlerde anlatılanları ve şiirin temasını belirleyiniz.
Şair, şahının (Adbal Musa) üstün özelliklerinden bahsediyor.
-Şiirde geçen''şah,abdal,aba,hırka,post,aşık,evliya,pır''k avramları hangi düşünce sisteminin etkisini gösterir?
Bu terimler tasavvuf edebiyatında kullanılır.
-Şiirde geçen ''dara durmak''hangi anlamda kullanılmıştır?
Diz üstü duruşuyla temsil edilir. Nesimi gibi yol uğruna postu (deriyi) vermeye, asılmaya hazır olma anlamına gelir. Bunlar "Enel Hak diyen" Hallac-ı Mansur'un anısına tekkeye bağlanmanın yol uğruna canını feda etmenin bir simgesi olarak algılanır. Bir hizmetin konusu olan ya da bir hizmeti yerine getirmek isteyen her can, önce buraya çıkar ve teslim olur. Bu dara durmak, dara çekilmek, dara çıkmak, dara kalkmak terimleriyle ifade edilir. Pir, mürşit ve rehberin oluşturduğu cem mahkemesinde yargılanmak için durulan yeri anlatmak için de kullanılan bir deyimdir. Suç işleyen, hatalı görülen Yol eri, meydan yada meydan odasının ortasına çağırılarak sorgulanır, yargılanır, gerekirse hakkında durumuna uygun bir ceza verilir. Böylece bu uygulama sırasında cemaatin ve dedenin huzurunda yargılanan kimsenin bulunacağı şekil ve durumlar gösterilmeye çalışılmaktadır. Yargılanan meydan odasının ortasına gelir, ayaklarını mühürler, kollarını göğsünde çapraza alır, başı öne eğik durur. Sonraki aşamalarda uygun olan dar durumlarından birisi aldırılır. Dardan indirme töreni Hakk'a yürüyen hak yolcusu için göçüşünün üçüncü, yedinci ya da kırkıncı günü yapılan törene verilen addır.
-Nefeste geçen kişi adlarını bulunuz.Kişi adları şiirde hangi amaçla kullanılmıştır?
Şiirde kullanılma amacı şahının üstünlüklerini açık açık belirtmek
-Metinden yola çıkarak Kaygusuz Abdal'ın fikri ve edebi yönü hakkında çıkarımlarda bulununuz
Fikri yönünden incelediğimizde Kaygusuz Abdal'ın Alevi olduğunu görmekteyiz. Edebi yönüne baktığımızda tipik bir halk şairidir. Hece ölçüsü, anlaşılması kolay bir dil, halkın ilgisini çekebilecek güncel bir konu.
-Nefeste Kaygusuz Abdal'ın en güzel ifade eden dize ve sözcük sizce hangisidir?Neden?
Bence son dörtlüğün üçüncü dizesi. Çünkü pirinden ayrı kalmanın acısıyla yazdığı şiiri bu dizede özetlemiştir.



SAYFA 84 1.ETKİNLİK

OTURMUŞ GÜNBATIMINI İZLİYORUM.GÜNEŞTEN ARDA KALAN SICAKLIĞINDA DENİZ KENARININ...DENİZ ÖYLE DOST ÖYLE CANA YAKIN Kİ HER DALGA SANKİ KENDİNE ÇEKİYOR YALNIZLIKLAR DİYARINDAKİ BENİ...HER DALGA KUŞLARIN GÖKYÜZÜNDE KANAT ÇIRPIŞI GİBİ ÖZGÜR,GÖKKUŞAĞI GİBİ CAPCANLI.OLAMADIM DENİZ KADAR OLAMADIM.İÇİNDE O KADAR ÇOK ŞEY BARINDIRIYOR Kİ.BEN KENDİ İÇİMDE BİR BEN BARINDIRAMADIM


sy:86

1.a)Seyyit Battal'ın savaşmak için yola çıkması b)Baskın yapılması. c)Seyyit Battal'ın kaleye girmek için sarnıca düşmesi. ç) Bir kadının suya gelmesi.Seyyit'i evine götürmesi. d)Seyyit'in Simbat'ın sarayına gelmesi,herkes dağılınca Simbat'a saldırması. e)Malatya'dan üç yüz gazinin gelip kaleyi alması. f)Malatya'ya geri dönülmesi.
2.ETKİNLİK

a. battalname ile ilgili olan 8yy.da olusturuluyor fakat 15.yy da yazIya geciyor temasI battal gazinin kahamanlIgI ..... birde battalname metninden sunlar anlasIlIyor gaza ve cihat anlayIsI tarIm ve hayvancIlIkla ugrasIdIgI ve battal gazinin bir tImarlI sipahi olabilicegi

b.Silah yerine kılıç kullanıldığı,kaleler olduğu,cihat ve gaza anlayışı
2.Tarkan ve Cüneyt Arkın filmleri


-sayfa 87...

1.TİPTİR:kuvvetli güçlü,dini uğruna savaşan bir komutan
HEM TİP HEM KARAKTERDİR:müslüman olmayan çevresindeki insanlara zülmeden kötü bir
kişidir.
TİPTİR:iyi niyetli yardım sever
2.DİNAMİK
DİNAMİK
DURAĞAN
3.TÜMÜ
TÜMÜ
SONU
4.OLUMLU ETKİLEMİŞTİR:çevresindekiler onu yüceltmişler.
OLUMSUZ ETKİLEMİŞTİR:müslüman olmaması ve çevresindekilere kötü davranması
yenilmesine yol açtı
KADIN ETKİLENMEMİŞTİR:Onun kişiliğini şekillendiren oğlunun kaybetmesinden duyduğu
üzüntüdür.,
5.3ü için geçerli GÜNÜMÜZ TOPLUMUNDA DA BU TÜR İNSANLAR VAR
6.var.Kahraman yapan simbatın beceriksizliği
Böyle bir insan yapan battal gazinin beceriksizliği
yok
7.evet
evet
etkisiz
8.özenme vardır.ama birebir yktur
evet az
evet


syf 88


5.Mekanın ve zamanın anlatıldığı cümleler
Mekaneyit yürüdü ///kaleyi/// dolaştı.Mekan kale oluyor.
Simbat ///saraya/// geldi.
Seyit dahi sarnıça düştü.
Zaman:Yatsı vaktiydi erteye değin........
Alem düşmanlardan boşalınca..........
Mekanın ve zamanın anlatımı
Mekan:Mekanlar sadece adları söylemektedir.Tasviri yapılmamaktadır.
Zaman:Kesin bir zaman ifade edilmemektedir.
6.a.Metinde olaylar ilahi bakış açısına sahip bir anlatıcı tarafından anlatılmaktadır.
b.Kişiden kişiye değiştiği için cvbı sana bırakıyorum.
7.Tasvirlerevindiğinden///ağlaya ağlaya///evine geldi.
Seyit///karanlıkça///bir yerde kaldı.
Tasvirlerin işlevleri:Tasvirlerin amacı anlatılanların okuyucunun zihninde canlanmasıdır.Bunlar verilemezse anlatımda akıcılık olmaz.
8.Günümüz türkçesine benzeyen bazı sözcükler vardır.Ancak bunlar ses değişikliklerine uğramışlardır.Mesela üç yirden kolanın berkitti diyor üç yerden sıkılaştırdı olacak.


DELİ DUMRUL ANNE-BABA EŞİ

SAYFA 93
1.a.
12-2-4-10-5-7-13-3-9-11-1-6- 8
b.
Deli Dumrul'un yaptıklarından ders almasıdır pişmanlık
3.etkinlik
a.Adil bir yapı yok islamiyet inancının yoğun bir şekilde olmasına rağmen farklı dinler görülüyor.
b.oba, çay,dua etmeleri,at
c.tema evrenseldir.
4.soru

Mekanın ve zamanın anlatıldığı cümleler. Mekan:Köprü,Rum,Şam,ev
Zaman:Yüzkırk yıl,bugün,demin,şimdi,dokuz ay,on ay,
Mekanın ve zamanın anlatımı. MEkan:Mekanların sadece isimleri söylenmkte,tasvirleri yapılmamakta.
Zaman:arkadaşlar siz yukardaki zamanlara bi bakın bence kesin zaman ifade ediliyor.

6.a dede korkut , ilahi bakış açısıyla yazılmıştır
b. metin gayet güzel ben olsam birde sonuna şunu eklerdim deli dumrul artık Allah ' a bağlı inançlı bir insan oldu derdim.

7.a
kara dağlar
soğuk soğuk sularım
tavla tavla koç atlarım
penceresi altın otağım
katar katar develerim
beyaz koyunum

b. tasvirler çıkartıldığında cümleler çok basit oluyor

syf 94



karakter nasıl bir insandır= deli dumrul= kendine güvene yiğit güçlü ve de zorba birisidir
anne-baba= dünyaya bağlanmış evladı için canını vermeyen birisidir
eş= kocasını canını verecek kadar çok seven fedakar bir eştie
karakter durağanmıdır dinamikmidir=
deli dumrul=dinamiktir
anne -baba=dinamiktir
eş=dinamiktir
hikayenin hangi kısmı sizin karakter hakkında böyle düşünmenize neden oldu=
deli dumrul=hareketlilik konusunda olaylara yön vermesi
anne -baba=deli dumrul ile girmiş oldukları diyalog
eş= '' '' '' '' '' ''
sosyal ortam ve çevre bu karakteri nasıl ekilemiştir=
deli dumrul=olumlu yönde
anne-baba=olumlu yönde
eş=olumlu yönde
bu karakterin sizin toplumsal yapınızdan farkı varmı=
deli dumrul=fiziki güç yönünden var
anne-baba=yok
eş=var
bu karakterin diğer karakterler üzerinde etkisi var mı
deli dumrul =var
anne -baba=var
eş=var
karakter kendi kişiliğinin farkında mı?=
deli dumrul=düşünmüyor
anne-baba=düşünmüyor
eş=düşünmüyor
sizce gerçek hayatta bu hikayedeki karakter gibi davranan biri olabilir mi?=
deli dumrul=olabilir ama azrail e kafa tutması yönünden baktığımızda olamaz
anne-baba=olabilir
eş=olabilir

sayfa 95

C.(95)ALLAH A KARŞI ÇIKILMAZ DERDİM.....

Ç.KÖPRÜDEN GEÇENLERDEN PARA ALDIĞINI ,GEÇMEYENLERİDE DÖVEREK PARASINI ALDIĞINI DUYDUĞUMDA CEZALANDIRIRDIM...

6.A:METİN İLAHİ BAKIŞ AÇISI İLE YAZILMIŞTIR.......

VALLA GAYET GÜZEL BİR METİN SONUCU ....BEN SONUNA BİRDE ŞÖYLE EKELRDİM; DELİ DUMRUL ARTIK ALLAH A BAĞLI(İNANÇLI) BİR İNSAN OLDU DERDİM....



TASVİRLER;KARA DAĞLAR
SOĞUK SOĞUK SULARIM
TAVLA TAVLA KOÇ ATLARIM
PENCERESİ ALTIN OTAĞIM
KATAR KATAR DEVELERİM
BEYAZ KOYUNUMM.....

B.TASVİRLER ÇIKARTILDIĞINDA CÜMLELER ÇOK BASİT OLUYOR....




sayfa 102
1)a.
*Melik Danişmend'in Haraşna'da uyurken bir rüya görmesi,
*Melik Danişmend'in otağına bir elçinin gelip ona Kara Tigin tarafından gönderilen mektubu sunması,
*Mektup okunduktan sonra Abdurrahman Tokati'nin otağa gelmesi,
*Melik Danişmand'in yirmi bin erle Tokat'a doğru yola çıkması,
*Tokat önlerinde konaklayan düşmanla savaşılması,
*Melik Danişmend'in düşman beylerini dine davet etmes, o gece bir rüya görmesi,
*Melik Danişmend'in okuduğu dua ile Gümenek Irmağı'nın suyunu kesmesi,o gece bir rüya görmesi,
*Melik Danişmend'in askerleriyle Cincife ovasında konaklayarak savaş hazırlığı yapmaları,
*Melik Danişmend'in savaşı kazanması.

b.Tema:Melik Danişmend'in kahramanlıkları.

4.Etkinlik
1)a.Danişmendname'deki kahramanlık teması ile dönemin sosyal özellikleri örtüşmektedir.
b.
1)Ağaçların aşılanması,
2)Savaşta at,silah ve zırhların kullanılması,
3)Kalelerde yaşanılması,
4)Elçilerin mektup getirmesi,
5)Seferlerde alem,sancak taşınması;davulların çalınması,
6)Savaş için otağ kurulması,
7)Sevinçli haberlerde müjde davullarının çalınması,
8)Savaşta esir ve ganimet alınması,
9)Esirlerin bağlanması,
10)İpek kumaş kullanılması,
11)At sürüsü beslenmesi,
12)Fethedilen yerlerin imar edilmesi(mescit,medrese...),
13)Haber almak için casusların kullanılması,
14)Düşmanı hazırlıksız yakalamak için gece baskınlarının yapılması.

2)Kahramanlık temasının tüm dünyada en çok işlenen kavram olduğu göz önünde bulundurulursa ,işlenen temanın evrensel olduğu sonucuna ulaşabiliriz.

3)
*Kısa cümleler kullanılmıştır.
*Özgün metinde kullanılan bazı seslerle günümüz Türkçesindeki sesler arasında farklılaşma olduğu görülmektedir.

4)Metnin yapısını oluşturan ögeler:Olay örgüsü,kişiler,mekan,zaman.
Metnin yapısını oluşturan ögeler arasındaki ilişki:Olay örgüsü,kişiler,mekan ve zaman temayı ifade etmede ve somutlaştırmayı sağlamada birer araçtır.


sayfa 115

1.üstteki paralel çizgiler; akıl,utanma-haya,ilim,iman
alttaki paralel çizgiler;öfke,aç gözlülük,haset,şüphe
Ana düşünce;İman rahmani,şüphe şeytanidir.
2.Dönemin tasavvuf ve hayat anlayışını ilahi aşkı ve bu aşkın verdiği coşkuyu,islam inancının kaynaklarını öğretmek amacıyla yazmıştır.
3.Makalatın Özellikleri:
Eserde sade,anlaşılır bir dil ve kısa cümleler kullanılmıştır.Bazı sözcüklerin günümüze gelinceye kadar bazı ses değişikliklerine uğradıkları görülmektedir.

sayfa 116

4.13. ve 14. yüzyıl öğretici metinleri==>>*manzum metinler(şiir)
*mensur metinler(düz yazı)
5.Tasavvuf Geleneğine bağlı kalınarak oluşturulmuştur.

sayfa 117

6.olay örgüsü;Nasrettin Hoca günün birinde ölür.
Birilerinin cenazesini kaldıracağını düşünür.
Kimsenin oralı olmadığını görür.
Yardımcı kavram ve düşüncelero paralel çizgilere yazılcak olan kelimeler..)
*vefasızlık,yalnızlık,ilgisizlik
Ana düşünce;İnsan her işini kendisi yapmalı başkalarına güvenmemelidir.

sayfa 119

a.KONULARI BAKIMINDAN ÖĞRETİCİ METİNLER
*Tıp metinleri * dini metinler * İslam menkıbeleri * öğüt ve bilgi verici metinler
b.Sade ve anlaşılır bir dil kullanılmıştır.Cümleler kısa ve açıktır.Bu dönem öğretici metinleri din tasavvuf tıp ve tabiat konularında yazılmıştır.Bu yüzyılda yazılan öğretici metinler aydınlatıcı ve yol gösterici metinlerdir.

ÖLÇME DEĞERLENDİRME
1.a
2.T A S A V V U F
3.e
4.Makalat adlı eseri...Hacı Bektaş Veli...yazmıştır.
14.yy öğretici metinleri anlatım biçimleri bakımından...manzum..ve...mensur...olmak üzere iki gruba ayrılır.
5.D,Y,D,D,Y,D,Y

arkadaşlar 120deki 5, soru
d d d d y d y
121 , sayfayı zaten sınıfta yazcaksınız şiiri
123;birim değeri;beyit
birim sayısı;5
birimlerde anlatılanlar,
1.şair sevgilinin yüzünü açmasını ve yürümesini bahçedeki varlıkların bunu görmesini istemiştir
2.bu beyitte ise,şair aşk aşka sevgilinin aşkından düştüğünü ve amansız bir dert olduğunu anlatmıştır
3.sevgilinin aşkınkından perişan olduğunu anlatmıştır
4.duyduğu aşktan dolayı kaburga kemiklerinin bile sayılabileceğini ve bu ahliyle musikara benzediğini
5.güzellere acımasız şefkatli değilller demenin yanlış olduğunu vurgulamktadır
TEMA;aşktır

ç.beyitlerin yerlerini değiştirdiğimizde anlamda bi değişiklik meyadana gelmez çünkü beyitler kendi arasında uyumludur.
d.yaşanması mümkün değildir çünkü hayali unsurlar vardır.
egazel nazım şeklinin özelliklerini yazcaksınız bunu bulabilirsiniz
f ikisininde nazım şekli gazel nazım birimi beyit temaları aşk ölçü aruzdur
124.2.soru:ses benzerlikleri var ahengi sağlayan unsurlar var
125.4.soru;gül ve nesrin sevgilinin yanagı
servi ve sanavber;sevgilinin yürüyüşü
gülnar; rengi ve şekli dolasıyla aşığın vücudunaki yaralar

sayfa 121

1. etkinlik

NABİ'NİN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Bende dayanacak güç,sende vefadan zerre yok.
İki yoktan ne çıkar,bir kere düşünelim.
MUHİBBİ'NİN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Halk içinde devlet gibi itibar gören bir şey yok.
(Fakat)dünyadaki devlet bile bir nefes sağlıktan daha değersizdir.
AŞIK PAŞA'NIN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Şu gönülde dağ olan hem gönül bağını kesip hem de bağ olan aşk değil mi(dir?)
FUZULİ'NİN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Herkes,bayram için yılda bir kez kurban kesmektedir.
Ben her zaman her saat senin kurbanınım.
ULVİ'NİN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Ey sevgili,halimi arz etmek için seni yalnız bulamıyorum.
Seni yalnız bulduğumda ise kendimi asla bulamıyorum.
NEFİ'NİN SÖZÜNÜN AÇIKLAMASI
Aşık benim,rezilliğimle şehirde şöhretlendim(tanıdım).
Mecnun'un hikayesini yazanlar hep çöle,sahraya yazmışlar.


sayfa 123

BİRİM DEĞERİ:beyit
BİRİM SAYISI:beş
ŞİİRİN TEMASI:aşk
BİRİMLERDE ANLATILANLAR;
1.şair sevgilisinin yüzünü açıp salınarak yürümesini,bağdaki çiçek ve ağaçların da bunu görmesini istemektedir.
2.şair,bu aşk hastalığına sevgilinin aşkından düştüğünü,bunun da nasıl amansız bir hastalık olduğunu herkesin görmesini istemektedir.
3.şair sevgilisinin aşkından perişan olduğunu,vücudunda yaralar açıldığını söylemektedir.
4.şair,aşk derdinden dolayı kemikleri sayılacak kadar zayıfladığını ,bu hali ve inlemeleriyle tıpkı Musikar'a benzediği söylemektedir.
5.şair güzellere yumuşak huylu değiller,demenin yanlış olduğunu,gördüklerinde hemen yumuşak huylu olduklarını söylemektedir.

Ç. gazeldeki beyitlerin yerleri değiştirilerek okunduğunda gazelin anlamında herhangi bir değişiklik olmamaktadır.Çünkü gazelin birimleri olan her beyit kendi içinde bir bütündür.Bu nedenle anlam aynı birim içinde başlar,aynı birim içinde biter.Dolayısıyla bir beyitteki anlam diğer beyitlere bağlı olmadığı için beyitlerinin yerlerinin değiştirilmesi gazelin anlamında herhangi bir değişikliğe sebep olmamaktadır.

D.Şiirde anlatılanların gerçek hayatta yaşanılması mümkün değildir.gazeldeki sevgili ve aşık tipleri,şairin hayal gücünün ve bağlı bulunduğu Divan şiiri geleneğinin tipleridir.

E.Gazel nazım şeklinin özellikleri;
*Divan şiirinin nazım şekillerindendir.
*5-15 beyit arasında yazılır.
*İlk beytine matla,son beyitine makta,en güzel beyitine beytü'l-gazel,şairin adının veya mahlasının geçtiği beyte mahlas beyti denir.
*İlk beyit kendi arasında kafiyelidir.
*Genellikle aşk,kadın ve içki konuları işlenmiştir.
F.Her iki şiirde gazel nazım şekli,beyit nazım birimiyle ele alınmıştır.Kafiye şeması Baki'nin gazelinde olduğu gibi aa/ba/ca... şeklindedir.Her iki gazelinde teması aşktır.Anlatılanlarda gerçek hayatta yaşanması mümkün değildir.Hoca Denhani'nin gazeli 7 birim iken ,Baki'nin gazeli 5 birimdir.


2. ETKİNLİK
Aşk temasıyla bulduğunuz şiirleri sınıfta okuyunuz.((arkadaşlar buna Özdemir ASAF'ın --LAVİNİA-- şiiri örnek verilir.))

2.Gazelde aşk teması işlenmiş ve bir aşığın durumu gözler önüne serilmişti.Burada ise aşığın durumu yine gazelin bütünündeki durumuna eşdeğerdir.Verilen sözcükler okunduğunda yine halini anlatan ve sitem eden aşığın durumu ortaya çıkmaktadır.
3. İMGELER
GÜL VE NESRİN:rengi dolayısıyla sevgilinin yanağı
SERVİ VE SANAVBER:uzunluk ve salınış sebebiyle sevgilinin boyu ve yürüyüşü.
GÜLNAR:rengi ve şekli dolayısıyla aşığın vücudundaki yaralar.

4.SÖZCÜK: Gülnar
GERÇEK ANLAMI: nar çiçeği
ŞİİRDEKİ ANLAMI:yara
GERÇEK ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Gülnar bu mevsime yakışıyor.
MECAZ ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Bu dertten gülnarlar açtı her yanımda.
SÖZCÜK:muhabbet(gülşeni)
GERÇEK ANLAMI: gül bahçesi
ŞİİRDEKİ ANLAMI:vücut
GERÇEK ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Gül bahçesi rengarenkti
MECAZ ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Yanımdayken kendimi gül bahçesinde hissediyorum.
SÖZCÜK:Musikar
GERÇEK ANLAMI:efsanevi kuş
ŞİİRDEKİ ANLAMI:vücut
GERÇEK ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Musikar efsanevi bir kuştur.
MECAZ ANLAMDA ÖRNEK KULLANIM:Öyle güzel sesi vardı ki Musikar'ı andırdı.


6. Açıl bağun gül ü nesrini ol ruhsarı görsünler
Salın serv ü sanavber şive-ı reftarı görsünler.
yukarıdaki dizelerde istiare(eğretileme)sanatı vardır.

Kapunda hasıl itdi bu devasuz derdi hep gönlüm
Ne derde mübtela oldu dil-i bimarı görsünler.
yukarıdaki dizelerde teşhis(kişileştirme)sanatı vardır.

Açıldı dağlar sinemde çak itdüm giribanum
Muhabbete gülşeninde açılan gülnarı görsünler.
yukarıdaki dizelerde teşbih(benzetme)sanatı vardır.Vücut sevgilinin gül bahçesine yaralar ise nar çiçeğine benzetilmiş.

Ten-i zarumda pehlum üstühanı sayılur bir bir
Beni seyr itmeyen ahbab Musikar'ı görsünler
yukarıdaki dizelerde teşbih sanatı vardır.Aşık kendini ve inlemelerini Musikar'a ve onun gagasından çıkan seslere benzetmiştir.

Ey Baki
bu ifade de nida(seslenme)sanatı vardır.

Yalvarı görsünler
yukarıdaki ifadede iham sanatı vardır. yalvar sözcüğü hem yalvar- hem de bir çeşit para anlamında kullanılmıştır.Her iki anlamda beyte uygun olduğu için iham sanatı vardır.

7.*gazel nazım şeklinin kullanılması
*beyit nazım biriminin kullanılması
*aruz ölçüsünün kullanılması
*sanatlı bir şöyleyiş olması
*arapça ve farsça sözcüklerin kullanılması

8.örnek yazı:
Bakinin gazeli yapı bakımından divan şiir geleneği yansıtmaktadır.Anlatımdaki sanatlı ve manzumlara dayalı ifadelerin yanı sıra ahenk bakımından da çok güçlü olan gazelde aşk teması işlenmiştir.şair aşk temasını aşık ve verfasız sevgili etrafında işlemiştir.temanın işlenmesinde manzumların yanı sıra şairin hayal gücünün de etkisi vardır.
9.Baki;
*şiirlerinde tasavvufi unsurları kullanmıştır.
*şiirleri nazım tekniği yönünden kusursuzdur.
*şiirlerinde çok güçlü sanatlı bir söyleyiş vardır.
*divan şiirinin en güçlü şairidir

Sayfa129
SU KASİDESİ


1) Ey göz, gönlümdeki ateşlere, gözyaşından su saçma, böylesine tutuşan ateşlere su çare kılmaz.

Bu beyitte Fuzulî gönlünde aşk ve ıztırabı ateşlere, gözyaşını ise, suya benzetmiştir. Su ile ateş birbirine zıttır. Su ateşi söndürür. Fakat gönül atşi maddî değil, manevîdir. Bundan dolayı gözyaşları insanın içindeki ateşi söndürmez. Bu beyit bize Fuzulî'nin muztarip, duygulu bir insan olduğunu gösteriyor. Bu beyitte tekrarlanan (s, g, d, k) konsonantları (ünsüzleri) ile (o, ö, u) vokalleri (ünlüleri) bir ahenk vücuda getirmektedir.

2) Dönen günbedin rengi mi mavidir, yoksa gözümden akan su mu onu çepçevre çevirmiştir, bilmiyorum.

Bu beyitte geçen "âb-gûn" kelimesi hem suya benzer, hem mavi renk mânâsına gelir. Fuzulî gözyaşlarının gök kubbeyi çepçevre kuşattığını söylemekle mübalağa sanatı yapıyor, gökyüzünün renginin mavi mi, yoksa gözyaşlarından dolayı mı böyle göründüğünü bilmediğini söylemekle "tecahül-i arifane" de bulunuyor. Gökyüzü, için "günbed-i devvar" (döner kubbe) tamlamasını kullanmakla da şair, gökyüzü ile göz arasında bir münasebet kuruyor. Bu beyitte tekrarlanan (n ve g) konsonlarıyla ince ve kalın yuvarlak vokaller hususî, bir âhenk vücuda getiriyor.

3) Kılıcının zevkinden gönlüm parça parça olsa, şaşılmaz, zira su zamanla duvarda yarıklar bırakır.

Fuzulî'nin bu beyitte "zevk-i tîg-kılıcının zevki" tamlamasını kullanması psikolojik bakımdan dikkati çekicidir. Fuzulî sevgilisinin verdiği acıdan şikâyet etmez, tam tersine zevk duyar. Burada söz konusu olan kılıç sevgilinin keskin bakışıdır. Şair, senin kılıca benzeyen bakışlarının yerdiği acı' bana zevk" verir fikrini "zevk-i tîg" tamlaması ile özetlemiştir. Divan şairleri bu nevi kısa, özet veya yoğun sözlerden hoşlanırlar. Onları okuyucunun çözümlemesi lâzımdır. Şair, kılıcın gönlünü çak çak (parça parça) etmesi ile suların duvarda yarıklar hâsıl etmesi arasında bir bağlantı kuruyor. Divan şairleri çok defa kılıç deyince suyu hatırlarlar. Bunun sebebi kılıcın imal edilirken su ile çelikleştirilmesidir. Bir klişe olarak kullanılan "âb-ı tîg" (kılıç suyu, kılıcın parlaklık ve keskinliği) tamlaması da onlarda su hayalini uyandırır.

4.Yaralı gönül senin (peykân)ından korka korka bahseder. Yaralı olan suyu ihtiyatla içer.